رنگ کردن مو از گذشته های دور متداول بوده است و رنگهای بکار رفته برای رنگ کردن موها جزء اولین مواد آرایشی مورد استفاده توسط انسان بوده و اسناد و مدارک باستان شناسی زیادی مبنی بر استفاده مصریان باستان ، ایرانیان ، چینی ها و هندوهای قدیم ویونانیان از رنگ مو وجود دارد .
در اوایل برای رنگ مو از گیاهان ، ترکیبات فلزی یا مخلوط این دو مورد استفاده قرار می گرفته است . یونانیان باستان از صابون های زبر و بی رنگ کننده و حنا برای تغییر رنگ موهای خود استفاده می کردند . چنین اقدامی در میان آنان نشانه شجاعت و شهامت تلقی می شد . رومیان رنگ های تیره را بیشتر می پسندیدند . آنها رنگ تیره را با جوشاندن پوست گردو و تره فرنگی به دست می آوردند . قبل از پیدایش رنگ های مدرن در اروپا و آسیا بسیاری از گیاهان مثل پوست درخت غان ، زعفران ، زردچوبه و حنا برای ایجاد رنگهای مایل به قرمز و پوست گردو و ... برای ایجاد رنگ های تیره و سیاه و یا استفاده از عصاره گیاهانی مثل نیل ( مورد استفاده آن در رنگرزی پارچه بوده) با حنا برای ایجاد رنگ قهوه ای برای رنگ کردن موها مورد استفاده قرار می گرفت . هم اکنون نیز استفاده از گیاهان به تنهایی یا مخلوط با فلزاتی مثل مس ، آهن و سرب برای ایجاد پایداری بیشتر متداول است .
انواع رنگ مو
رنگهای مو معمولاً بصورت زیر طبقه بندی می گردد :
1- رنگهای موی گیاهی مثل حنا
2- رنگهای مو بر پایه املاح فلزی مثل رنگهای بر پایه املاح سرب
3- رنگ موی آلی سنتتیک
رنگهای مو بر پایه ترکیبات آلی سنتتیک به 3 دسته موقت ، نیمه دایمی و دایمی تقسیم می گردد .
رنگ موی موقت : رنگ موی موقت که دوام آن بین 1-3 بار شستشوی موها با شامپو است . این نوع رنگ کاملاً جنبه آرایشی داشته و در این روش ماده رنگی در آب حل شده و هیچگونه واکنش شیمیایی در ساختار مو ایجاد نکرده و رنگدانه ها در سطح کوتیکول مو قرار می گیرد و به راحتی با شستشو پاک میشود و می تواند به عنوان یک گزینه امتحانی برای انتخاب رنگ مو بکار رود .

رنگ موی نیمه دایمی : رنگ موی نیمه دایمی که دوام آن بر روی موها بین 5-15 بار شستشوی موها با شامپو است . این رنگها عمدتاً با قابلیت اتصال بالا به سطح کوتیکول های مو ساخته شده اند و به میزان کمی نیز به بخش زیرین کوتیکول مو نفوذ می کند در رنگ کردن نیمه دائمی ، ماده ، اغلب مرکب از رنگدانه های کمپلسی کبالت یا کروم است که در یک حلال آلی حل شده اند بدلیل اینکه از پراکسید در ترکیب این رنگها استفاده نشده بنابراین هیچگونه واکنش شیمیایی با رنگدانه های مو اتفاق نمی افتد و بدلیل به دام افتادن برخی از رنگدانه ها در زیر کوتیکول مو پایداری آن بیش از دسته قبل است.
رنگ موی دایمی : رنگ موهای دایمی70-80% رنگ موهای بفروش رفته در بازار را به خود اختصاص می دهند که شستشوی موی سر با شامپو بر روی آن بی اثر است . رنگ مو می تواند از نظر ظاهری بصورت امولسیون یا پودر باشد اولین رنگ مو دایمی در سال 1907 توسط شیمیدانی فرانسوی به نام اسکولر با استفاده از ایزومر چپ گرد پارافنیلن دی آمین ساخته شد . که با ساخت این ترکیب برای رنگ مو موسسه خود را بنام کمپانی لورال که یکی از معروفترین شرکتهای تولید کننده رنگ موی فعلی نیز هست بنا کرد البته باید در نظر داشت که ترکیب مذکور در غلظت های بالاتر از 60% سرطانزا شناخته شده است . ( هر ساله رنگهای مورد مصرف در صنایع تولیدی رنگ مو توسط سازمانهای نظارتی مورد بازبینی قرار گرفته و در صورت وصول گزارشهایی مبنی بر سرطانزا بودن با ایجاد عوارض شدید از لیست رنگهای مجاز حذف می گردد ) . رنگهای دائمی عموماً حاوی رنگدانه های اکسید شونده هستند این رنگدانه ها در مو نفوذ کرده و بعد اکسید می شوند و محصولی رنگین تولید می کنند . این محصول با پیوندهای شیمیایی یا به دلیل آنکه انحلال پذیری آن بسیار کمتر از مولکول واکنش دهنده است بطور دائم به مو متصل می ماند . رنگدانه های دائمی عموماً مشتقات فنیلن آمین سولفوریک اسید یا اسید پارافنیلن دی آمینو سولفوریک بدست آورد . ترکیبات موثر را در محلول آبی صابون یا پاک کننده شامل آمونیاک که محلول را قلیایی می کند بکار می برند . سپس ماده رنگینه با پروکسید هیدروژن ، اکسید می شود تا رنگ مطلوب تولید گردد . آمین ها معمولا اکسید شده به ترکیبات نیترو تبدیل می شوند .
چگونه می توان عوارض ناشی از رنگ کردن موها را به حداقل رسانید ؟
ـ رنگهای مو می تواند سبب حساسیت پوستی شود بنابراین قبل از هر بار رنگ کردن مو سطح کوچکی از پشت گوش و یا سطح داخلی بازو را با استفاده از آب و صابون تمیز کنید. مقداری از رنگ موی آماده شده مورد نظر را در محل بمالید و بگذارید خشک شود پس از 48 ساعت محل را با آب و صابون بشویید. در صورتیکه هیچگونه التهاب یا حساسیتی دیده نشد میتواند موهای خود را رنگ کنید.این آزمون هر بار قبل از رنگ کردن موها باید انجام شود. ضمناً اگر هیچگونه التهاب یا حساسیتی نیز بر روی پوست ایجاد نشده باشد به هیچ وجه نباید برای رنگ کردن ابرو و مژه ها از رنگ مو استفاده کرد. زیرا موارد بسیاری از آسیب شدید و حتی کوری متعاقب رنگ کردن ابرو و مژه گزارش شده است.
ـ از قرار دادن رنگ مو بر روی موها بیش از زمان توصیه شده توسط شرکت سازنده خودداری کنید.
ـ پوست سر خود را پس از رنگ کردن موها کاملا با آب بشویید تا باقیمانده رنگ و سایر مواد شیمیایی مورد استفاده ، کاملا از روی پوست پاک شود.
ـ در زمان رنگ کردن موها حتماً از دستکش استفاده کنید.
ـ هرگز رنگ موهای مختلف را باهم مخلوط نکنید زیرا احتمال بروز عوارض صدمه به پوست سر و موها افزایش می یابد.
ـ احتمال بروز آسیب به موها در صورت استفاده همزمان از صاف کننده ها با رنگ مو بیشتر است در صورت تمایل به رنگ کردن موهایی که به نازگی آنها را صاف کرده اید میتوانید از رنگ موهای نیمه دایمی استفاده کنید.
ـ مکان مورد استفاده برای رنگ کردن موها حتماً باید دارای تهویه مناسب باشد.
ـ در صورت سابقه آسم و آلرژی احتمال بروز عوارض آلرژیک افزایش می یابد بنابراین استفاده از رنگ موهای دایمی توصیه نمی گردد.
ـ رنگ مو و اکسیدان را از دسترس کودکان دور نگهدارید.
ـ هر چند که جهش زا بودن ترکیبات بکار رفته در رنگ موهای مجاز اثبات نشده ولی بهتر است از رنگ کردن موها در دوره بارداری اجتناب نمایید.
ـ رنگ موهای مجاز آنهایی هستند که در صورت تولید شدن در داخل کشور دارای شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت و در صورت تولید شدن در خارج از کشور دارای برچسب مجوز ورود کالا از وزارت بهداشت باشند. توجه به تاریخ تولید و انقضاء کالا ضروری است.
دکتر مریم رمضانی صیاد ، کارشناس آرایشی و بهداشتی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی گیلان